بسمه تعالی
سربازی اجباری؛ مانع ازدواج و اشتغال جوانان
دكتر مريم مهاجري
عضو هیئت علمی دانشکده علوم خانواده دانشگاه تهران
در سال ۱۳۰۳ لایحه خدمت اجباری نظام وظیفه به مجلس شورای ملی چهارم تقدیم شد یک سال بعد به تصویب رسید. یک مطالعه و بررسی علمی انجام‌شده در خصوص خدمت نظام وظیفه در ۱۹۷ کشور این نتیجه را در پی داشته که در ۱۱۲ کشور جهان اساسا سربازی اجباری وجود ندارد. ۲۸ کشور سربازی اجباری یک سال و کمتر و ۲۰ کشور سربازی اجباری ۱۸ ماه و یا بیشتر و غیرانتخابی همراه با به کارگیری در امور عملیاتی نظامی دارند. همچنین ۱۴ کشور سربازی انتخابی، ۱۵ کشور از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری و بالاخره ۸ کشور صرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیرمسلح از نیروی سرباز استفاده می‌کنند.
زمان تصویب قانون خدمت اجباری نظام وظیفه، جنگ‌های زمینی و تن‌به‌تن امری رایج و شایع بود و این، دستاویز مناسبی برای توجیه سربازی اجباری است. حقوق سربازی هم به میزانی بود که با قدری قناعت، می‌شد با آن زندگی را اداره کرد.
در طی این سال‌ها، قوانین و مقررات حوزه نظام وظیفه تحولات زیادی را پشت‌سر نهاده، اما همچنان سربازی اجباری است. طول دوره آن چند بار تغییر کرده، حقوق سرباز گاهی کاسته، گاهی متوقف و اخیرا افزوده شده است. بااین‌وجود، هرگز کفاف اداره یک زندگی را نمی‌دهد. اکنون دریافتی یک سرباز متأهل با مدرک کارشناسی حدوداً 5.000.000 میلیون تومان شده و این مبلغ حتی هزینه اجاره خانه را هم تأمین نمی‌کند. چگونه توقع می‌رود که سرباز، دو سال از جوانی‌اش را در اختیار سازمان‌های نظامی قرار دهد و مبلغی ناچیز دریافت کند؟ «احترام عمل مسلم» و «منع از اجحاف در حق مسلمین» اقتضای تغییر این وضعیت را دارد.
مشکلات اقتصادی سربازی در کم بودن حقوق سربازان خلاصه نمی‌شود، بلکه این دوره، مانع اشتغال جدی جوانان است. زیرا دوره‌ای که برای سربازی هدر می رود، بهترین زمان برای شروع اشتغال جوانان است و غالباً در این دوره نمی‌توانند بجز کارهای سربازی، فعالیت دیگری جهت کسب درآمد داشته باشند. مضافاً آن‌که طولانی بودن دوره سربازی میل و رغبت مطالعه مجدد و شرکت در آزمون‌های تصدی مشاغل اداری را هم تا حد زیادی از بین می‌برد.
مطابق یکی از گزارش های ارائه شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، مهمترین مشکلات اقتصادی و معیشیتی که دوره سربازی به دنبال دارد، عبارتند از:
- عدم تحلیل علمی هزینه ها و بودجه خدمت وظیفه عمومی
- تأثیرات منفی اقتصادی سربازی بر مشمولان و خانواده آنان
- عدم تأمین حداقل نیازهای اقتصادی در دوران خدمت سربازی برای مشمولان و احساس فقر و تنگدستی در میان آنان
- به تأخیر افتادن زمان ورود و جذب جوانان به بازار کار و فعالیتهای اقتصادی
به تبع مشکلاتی که در اثر عدم اشتغال و کمبود درآمد برای سربازان ایجاد می‌شود، ازدواجشان هم به تأخیر می‌افتد. تأخیر در ازدواج آثار نامطلوبی به‌دنبال دارد که ذکر آن در این مجال نمی‌گنجد. آن‌هایی هم که قبل‌از سربازی متأهل شده‌اند، به‌دلیل قلت درآمد، ممکن است با مشکلات جدی روبه‌رو شوند و استحکام و بنیان زندگی‌شان از هم بگسلد. این در حالی است که اصل 10 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح نموده: «از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزی‌های مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد».
با صراحتی که این اصل دارد، به‌نظر می‌رسد که قواعد و ضوابط سربازی در راستای حمایت از خانواده نیازمند تغییراتی اساسی است. حرفه‌ای شدن سربازی ایده‌ای است که ازسوی برخی صاحب‌نظران برای حل این مشکلات ارائه شده و در یادداشت‌های آتی چند سطری در این خصوص به رشته تحریر درآید.
